Jan Władysław Śniadecki był wszechstronnym uczonym polskim, zajmującym się astronomią, matematyką i fizyką.
Urodził się 29 sierpnia 1756 roku w Żninie. Ukończył Akademię Lubrańskiego w Poznaniu, po czym kształcił się w Akademii Krakowskiej, gdzie w roku 1775 uzyskał tytuł doktora. W 1778 roku rozpoczął trzyletni okres podróży po ośrodkach akademickich w Europie, poszerzając swą wiedzę. Przebywał w Niemczech, w Getyndze, gdzie studiował matematykę u Kästnera, jednocześnie prowadząc obserwacje w tamtejszym obserwatorium. Następnie przez Holandię dotarł do Paryża. Tam przez półtora roku studiował matematykę pod kierunkiem Cousina, a także astronomię, słuchając wykładów Lalande'a. W tym czasie współpracował również z Messierem i utrzymywał kontakty z d'Alambertem.
Dzięki pochlebnym opiniom francuskich uczonych, w 1781 roku Komisja Edukacji Narodowej powołała Śniadeckiego na stanowisko profesora matematyki wyższej i astronomii w Szkole Głównej Koronnej, jak nazwano Akademię Krakowską po reformie kołłątajowskiej. W roku 1782 Śniadecki został sekretarzem Szkoły Głównej Koronnej.
W 1787 roku Jan Śniadecki wyjechał na kilka miesięcy do Anglii, gdzie odwiedził Greenwich, Oxford oraz Slough - obserwatorium Williama Herschela. Wyjazd ten poświęcony był zaznajomieniu się z badaniami astronomicznymi prowadzonymi w tych ośrodkach.
Lata pracy w Krakowie poświęcone były organizacji warsztatu Obserwatorium Astronomicznego w budynku z I połowy XVIII wieku, znajdującego się na terenie urządzanego właśnie Ogrodu Botanicznego. Stamtąd, jeszcze przed oddaniem do użytku wyremontowanego budynku, Śniadecki przeprowadził szereg obserwacji. 4 czerwca 1788 roku obserwował zaćmienie Słońca. 28 kwietnia 1790 roku - zaćmienie Księżyca. Już po zakończeniu remontu budynku (ale jeszcze przed oficjalnym otwarciem placówki), w dniu 10 października 1791 roku Jan Śniadecki wykonał obserwację tzw. korespondencyjnych, czyli równych z obu stron południka wysokości Słońca.
W czasach tych ustalony został program obserwacyjny Obserwatorium Krakowskiego. Obejmował on: położenia Słońca i Księżyca, zaćmienia księżyców Jowisza, przejścia planet dolnych przed tarczą Słońca oraz zakrycia gwiazd i planet, służące do wyznaczania długości geograficznej. Prowadzono też obserwacje momentu południa celem wyznaczania równania czasu, poprawek zegara i błędów ustawienia instrumentu przejściowego. Wykonywano obserwacje położeń planet dla poprawienia teorii ruchu ciał niebieskich. Śniadecki przewidywał także obserwacje komet i - temat, który był wielkim novum w badaniach astronomicznych tamtej epoki - gwiazd zmiennych. Warto dodać, że Jan Śniadecki sprowadził szereg instrumentów na potrzeby Obserwatorium.
Jan Śniadecki był już wówczas uczonym o ugruntowanej w Europie pozycji. Może o tym świadczyć fakt uznania jego uwagi odnośnie błędu współrzędnych Krakowa i Lwowa, podawanych przez wiedeńskie efemerydy w roku 1798. Pozycję tą wzmocniły obserwacje planetoid, wykonywane przez Śniadeckiego. W roku 1801 Piazzi odkrył pierwszą ze znanych planetoid - Ceres (po 24 sierpnia 2006 roku zmieniono jej klasyfikację z kategorii planetoid na planetę karłowatą). Jednakże już w roku następnym astronomowie nie potrafili odnaleźć tego nowego członka rodziny słonecznej na niebie. Do intensywnych poszukiwań "uciekiniera" przystąpili dwaj obserwatorzy - niemiecki astronom Zach oraz J. Śniadecki. To właśnie Śniadecki odnalazł na niebie zaginioną planetoidę, podczas obserwacji w dniu 28 kwietnia 1802 roku. Dokładność obserwacji wzbudziła powszechne uznanie.
Warto dodać, że Jan Śniadecki natrafił podczas poszukiwań zaginionej Ceres na kolejną, nieznaną wcześniej planetoidę. Aby być pewnym swego odkrycia, powtarzał obserwacje i 25 kwietnia pewność tę uzyskał. Jednakże otrzymał wtedy list od Zacha, datowany 9 kwietnia, w którym podano informację, iż tę samą planetoidę wcześniej zauważył niemiecki astronom Olbers i nadał jej imię Pallas. Porównanie obserwacji własnych i Olbersa upewniło Śniadeckiego, że dokonał odkrycia niezależnie. Taką wersję wydarzeń podał Kucharzewski.
W roku 1803 Jan Śniadecki opuścił Kraków, udając się za granicę. Od pewnego czasu trwały już starania Czackiego i Poczobuta, aby sprowadzić Śniadeckiego do Obserwatorium Wileńskiego. Zwłaszcza coraz bardziej podupadający na zdrowiu Marcin Odlanicki Poczobut pragnął przyjazdu słynnego krakowskiego astronoma. Jego celem było oddanie stworzonego przez siebie Obserwatorium Wileńskiego w godne ręce. Cel ten został osiągnięty w roku 1807. Obok funkcji zarządzającego Obserwatorium, Śniadecki dzierżył stanowisko rektora Uniwersytetu Wileńskiego. Godność tę sprawował w latach 1807 - 1815. Natomiast dyrektorem Obserwatorium był jeszcze przez kolejnych 10 lat - do roku 1825.
W Wilnie Śniadecki pracował bardzo intensywnie. Wyniki wykonywanych przez siebie obserwacji publikował w Paryżu i Petersburgu. Wśród tematów jego obserwacyjnych, wileńskich prac znalazły się te, prowadzone również w Krakowie: cztery zaćmienia Słońca, dwa zaćmienia Księżyca, zakrycia gwiazd przez Księżyc, zjawiska w układzie Jowisza, położenia planet i planetoid na tle gwiazd, komety.
Bazując na obserwacji zaćmienia Słońca z dnia 4 maja 1818 roku, wykonanych przez siebie w Wilnie i Bessela w Królewcu, Śniadecki wyznaczył bardzo dokładnie różnicę długości geograficznej pomiędzy tymi miastami (19 minut i 8.2 sekundy; w porównaniu z nowszymi danymi wartość ta jest o ok. 1.5 sekundy za mała). Wśród obserwowanych w Wilnie komet znalazła się również Wielka Kometa z roku 1811, którą opisywał Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu".
Jan Śniadecki dbał, podobnie jak w czasach działalności w Krakowie, o powiększenie instrumentarium Obserwatorium Wileńskiego. Na Obserwatorium zapisał własną bibliotekę.
Jan Śniadecki, na długo przed wprowadzeniem układu SI, proponował używanie jednolitych jednostek. Był autorem stojących na wysokim poziomie podręczników: "Rachunku algebraicznego teoria" (1783), "Trygonometria kulista analitycznie wyłożona" (1817), "Geografia, czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi" (1804) oraz rozprawy "O Koperniku" (1802). Zainicjował pierwsze w Polsce studia nad rachunkiem prawdopodobieństwa. W 1784 roku (rok po braciach Montgolfier) wraz z Janem Jaśkiewiczem skonstruował pierwszy w Polsce balon. W filozofii był wrogiem metafizyki i romantyzmu, spekulacji i apriorycznych dociekań. Głównym jego dziełem filozoficznym była "Filozofia umysłu ludzkiego". Na osobie Jana Śniadeckiego wzorowana była postać Starca z ballady "Romantyczność" Adama Mickiewicza. Na cześć uczonego została nazwana jedna z planetoid 1262 Sniadeckia.
1262 Sniadeckia (1933 FE) to planetoida z grupy pasa głównego asteroid, okrążająca Słońce w ciągu 5.21 lat, w średniej odległości 3 j.a. Została odkryta 23 marca 1933 roku przez Sylvaina Arenda.
Jan Śniadecki zmarł w Jaszunach pod Wilnem 9 (lub 21) listopada 1830 roku.
LMT
Źródła, z których korzystałem:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Śniadecki
http://www.wiw.pl/astronomia/a-sniadecki.asp
http://www.um.znin.pl/
Jan Mietelski "200 lat historii Obserwatorium Krakowskiego", Postępy Astronomii, t. 40 nr 3-4/92, str. 101-117
Władysław Dziewulski "Historia astronomii w Uniwersytecie Wileńskim" - Wykład wstępny, wygłoszony w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie dnia 22 października 1919 r., Postępy Astronomii, t. 41, nr 1/93, str 4-10
|